Acteren met modellen
Modellen zijn zelden een perfecte reflectie van de werkelijkheid; ze zijn bijna per definitie imperfecte weergaven van wat er echt is. In zekere zin is alles wat we waarnemen een model, maar wanneer we een stapje verder gaan, wordt het nog duidelijker dat we bijna onmogelijk volmaakte weerspiegelingen van de realiteit kunnen creëren.
Download hier de pdf van de logische niveaus van onze acteertechniek, R.E.P.E.A.T.
Kaders
Als iemand het heeft over een psychologische theorie, over een stemtechniek of over een acteermethode, wordt het soms al snel akelig duidelijk dat die persoon misschien iets te veel waarde hecht aan zijn of haar representatiekader. Alsof onze persoonlijkheid alleen kan beschreven worden in termen van wat ons aantrekt en wat ons afstoot, of alsof alle zang moét onderverdeeld worden in neutral, curbing, overdrive en edge, of alsof enkel Meisner de waarheid in pacht had en zijn ideeën rond acteren verheven zijn boven alle andere.
Als coach of leraar heb je een verpletterende verantwoordelijkheid: je onderwijst aan de hand van technieken en modellen, maar als je niet duidelijk maakt dat het ‘maar’ om invalshoeken gaat en niet om diepe universele waarheden, dreigen jouw studenten of cursisten al snel te gaan geloven dat wat jij hen leert beter is dan eender welke andere benadering. Zo dreigen ze zichzelf te gaan beperken of minder open te gaan staan voor andere, verrijkende invloeden, zienswijzen en methodologieën.
Een model maakt de lente nog niet
Het moge duidelijk zijn: voor mij is het primordiaal om geregeld te benadrukken dat de leerstof die ik doorgeef, maar een van de vele manieren is om iets te beschrijven of aan te pakken. Zo kunnen onze cursisten zélf kiezen waar ze zich comfortabel bij voelen, wat hen ligt en wat ze wanneer zullen gebruiken. Ingrediënten mengen en telkens door een andere chef laten combineren is een goeie manier om voor elkeen iets unieks te creëren, iets wat eigen is aan die persoon. Er zijn een telbaar oneindig aantal ingrediënten en een telbaar oneindig aantal combinaties.
Wat er ook van zij, onze modellen blijven wel nuttig. Ze vormen krukken waar we op kunnen steunen tot onze revalidatie gedaan is en we weer kunnen lopen zonder daar (veel) bij na te denken. We gebruiken ze om kennis bevattelijk te kunnen doorgeven, om begrip te bevorderen, om connecties te leren zien en om als mijlpalen te dienen op de weg die naar procedurele kennis leidt.
Als we verder kijken dan acteertechnieken alleen, vinden we een rijkdom aan modellen die niet alleen kunnen bedragen aan ons mensbegrip, maar ook aan onze zelfkennis en onze acteervaardigheden. Een van de zeven beroemdste acteerleraars aller tijden, Uta Hagen, had dat goed gezien: als acteurs zijn we het in zeker zin aan onszelf, maar ook aan ons publiek verplicht om geïnteresseerd te zijn in de menswetenschappen. In antropologie. In sociologie. In psychologie.
Logische niveaus & de NLP-piramide
Neem nu de logische niveaus uit neuro-linguïstisch programmeren: een wat mij betreft bijzonder nuttige manier om uit te maken of je iemand(s motieven) écht kent, of je een diepgaand gesprek hebt en… of je jouw personage als acteur of als rollenspeler voldoende kent.
De ene NLP-coach houdt ervan om ‘rolidentiteit’ onder ‘identiteit’ te plaatsen, de andere weet niet eens wat dat is. Sommigen willen bovenaan ‘spiritualiteit’ vernoemen, anderen ‘missie’. Welk accent je als coach of therapeut ook maakt, het NLP-model is erg intuïtief en dus bijzonder nuttig… ook al weten we dat er nog tientallen andere modellen zijn waaruit we zouden kunnen kiezen.
Persoonlijk vind ik dat ‘overtuigingen’ en ‘waarden’ niet op hetzelfde niveau thuishoren: er mankeert veel vaker iets aan de overtuigingen van mensen dan aan hun waarden. Wanneer iemand poneert dat we allochtonen maar eens het land zouden moeten uitgooien omdat ze ‘profiteren’ van ons systeem, is dat een verwerpelijke mening omdat de overtuiging bijzonder scheef zit. Als we diezelfde persoon horen zeggen dat hij of zij vindt dat we ‘anderen niet zouden mogen uitbuiten’, lijkt alles al wat positiever te zijn omdat we dan over een waarde aan het spreken zijn. Vanuit dat begrip kunnen we de racist misschien op een andere manier benaderen – een manier waarop we ietsje meer kans maken om zijn of haar overtuiging wat bij te schaven.
Hier een kort overzichtje van wat de verschillende niveaus betekenen:
Context: Elk gedrag vindt in een bepaalde context en in een bepaalde omgeving plaats.
Gedrag: Het uiterlijke, dat wat we kunnen zien, de acties die worden ondernomen.
Capaciteiten: Om een bepaald gedrag überhaupt te kunnen stellen, heb je er de capaciteiten voor nodig. Het is moeilijk om te kunnen hardlopen als je in een rolstoel zit, bijvoorbeeld.
Overtuigingen: De dingen die we zien als feiten, of waar we sterk in geloven. Ze zijn vaak te vatten in ‘als-dan’-zinnen.
Waarden: Onze normen, de zaken die we zien als lovenswaardig of als verwerpelijk en waar we veel belang aan hechten.
Rolidentiteit: Wie we zijn in een bepaalde rol. Zo ‘zijn’ we iemand anders als vader, als echtgenoot, als zaakvoerder, als vriend en als vrijwillige bij het rode kruis, bijvoorbeeld – en maar goed ook!
Identiteit: Het geheel van eigenschappen die onze verschillende rolidentiteiten gemeen hebben.
Spiritualiteit of missie: De dingen waarvan we vinden dat ze onszelf overstijgen, het etherische, het goddelijke, het religieuze en het transcendente.
Het is belangrijk om te begrijpen dat deze NLP-piramide niet in steen gegrift staat. Ze beschrijft hoe we zijn op een bepaald moment in de tijd en is veranderlijk.
Kunnen jullie al zien hoe een model als dat van de logische niveaus je bij allerlei cursussen kan helpen? Acteren, communicatie, hypnose, leugendetectie en nog veel meer. Daarom haal ik hem in verschillende opleidingen die ik verzorg geregeld eens naar boven.
Vraag je jezelf af hoe je zulke NLP-piramide kunt implementeren in jouw acteerwerk? Heb je zelf een aantal suggesties om het nog overzichtelijker en praktischer te maken? Ken je enkele modellen die je minstens even goed vindt, of die in bepaalde situaties nog bruikbaarder zijn? Of zou je graag deelnemen aan onze acteercursus of een van onze andere live of online opleidingen? Aarzel dan zeker niet om ons iets te laten weten!
Dirk Vandereyken
Meer info: www.intensiveacting.com
+32 (0)494 38 27 44